Fráxil como o vidro

O vidro é un material moi especial. Leva con nós milleiros de anos, xurdido cecais do interese en imitar as cualidades do cristal de roca. Foi utilizado polas primeiras grandes civilizacións asiáticas e africanas e non tardou en gañar as connotacións de elegancia, delicadeza e sofisticación que aínda hoxe resoan, e que comparte con outros materiais como a cerámica.

Por suposto, a causa destas connotacións é que as dificultades do proceso de elaboración o converteron nun material caro ao que só as clases altas podían acceder. Na actualidade, a mecanización e as melloras no proceso de fabricación permiten que o vidro sexa un ben moito máis accesible e popular, mais isto é un fenómeno relativamente recente. As fiestras de vidro, por exemplo, non foron de uso común até o século XVII, reservándose para usos como o das vidrieiras de cor das catedrais. Aínda así, podemos ver aínda hoxe casas de pedra nas nosas aldeas que datan de moito máis adiante cuxas xanelas son simples aberturas no muro. O uso decorativo do vidro e o seu uso na louza doméstica aínda tardou máis en volverse común, pois o proceso artesanal da súa fabricación é moito máis complexo e artístico. Por iso, até fai pouco a vaixela de vidro só se podía atopar nas casas dos estamentos e clases máis altas da sociedade. 

Relacionado con isto, houbo unha especie de histeria colectiva na Europa do século XV ao XVII chamada “o delirio de vidro”, no que algunhas persoas –entre elas o rei Carlos VI de Francia– afirmaban estar feitos de vidro e que calquera cousa os podía crebar en mil anacos. Podía tratarse dunha maneira de manifestar o que hoxe podemos relacionar coa depresión e a hipocondría, polo que a persoa convalecente se vencellaba ao concepto de fraxilidade e sensibilidade que a xustificaba como obxecto de coidados e trato delicado. 

O vidro é, polo tanto, unha textura moi interesante para engadir capas de significado ao cinema. De primeiras, atopamos louza de vidro como sinónimo de fortuna e clase, de elegancia e sofisticación, mais tamén serve para caracterizar ás personaxes que o utilizan como delicados e sutís. Esta noción é herdeira dos contos infantís populares europeos, que datan da época que xa mencionamos, na que o vidro era un material moi exclusivo ao que incluso se lle atribuían propiedades máxicas e alquímicas. Desta maneira, é habitual atopar nas adaptacións cinematográficas de tales contos obxectos de vidro con características máxicas ou como significantes da fraxilidade das súas heroínas: o ataúde de vidro de Brancaneves, a rosa gardada nunha cúpula de vidro no conto da Bela e a Besta ou o zapatiño de vidro de Cincenta. Neste último caso é curioso o como se contrapón o refinamento da protagonista e os seus zapatiños con respecto á rudeza das súas irmás –que, no conto orixinal, son condenadas a vestir zapatos de ferro quentados ao vermello vivo–. 

O vidro pode escachar e, cando o fai, é con grande estrondo. O ruído é molesto e alarmante, os anacos saen despedidos con grande forza e cortan a pel con facilidade. É unha imaxe –e un son– moi evocador que pode funcionar como metáfora de moitas maneiras diferentes: para suxerir a creba da vontade dunha personaxe, a perda da súa inocencia, o detonante dun ataque de ira ou desesperación, a súa liberación ou a súa morte… ou pode servir, simplemente, como un elemento que aporte gravidade ou crudeza a unha escena de acción. As xanelas son vítimas habituais deste caso, aínda que está demostrado que, na realidade, son bastante máis duras que no cinema. 

Outro fenómeno interesante ao que a técnica cinematográfica tirou partido é o fenómeno da refracción da luz, que deforma a imaxe resultante –e, en ocasións, a invirte– aportando unha estilización moi interesante que pode reflectir moitas cousas a nivel narrativo como a tensión, a ensoñación ou a loucura. En realidade, este fenómeno está presente na mesma base da técnica fotográfica, pois as lentes utilizadas nas cámaras dende o comezo da súa historia, que fan converxer a luz para captar a imaxe dunha determinada maneira, están feitas de vidro e aproveitan a transparencia deste material e a súa capacidade para refractar a luz.

Sen vidro non teriamos teleobxectivos, nin grandes angulares, nin profundidade de campo. E tampouco cinema, para ser xustos.