O vento, a partir da chegada do cinema sonoro, converteuse un dos grandes inimigos da produción cinematográfica. Complícao todo, máis que nada a recollida de son directo, pois débese protexer con delicadeza a microfonía para evitar que a forza do aire a golpee xerando un ruído feo, case imposible de eliminar en posprodución, e que soa sempre por riba dos diálogos e dos efectos de son directo. A nivel de imaxe, o vento pode impedir aos intérpretes actuar con naturalidade e incluso pode chegar a danar os equipos e as lentes.
Porén, o vento trátase un dos recursos de narrativa visual máis fermosos e efectivos na arte cinematográfica. Merece a pena, entón? Merece!
O vento ten a particularidade de tratarse dun fenómeno natural non visible. Na vida real sabemos que venta a través do tacto; notamos como bate en nós, como nos despraza, porque é unha forza viva. Iso, de momento, non podemos trasladalo á pantalla. Non podemos facer que os espectadores noten a través da súa pel o efecto.
Na animación non é inusual representar o vento de maneira visual, como un fluír de cores ou liñas. Porén, ao igual que outros recursos non visibles, é posible representar doutra maneira o vento mantendo a súa calidade invisible, tanto en animación como en acción real, a través dos efectos que provoca, é dicir, empregando a metonímia. Sabemos que existe o vento porque percibimos como move as cousas, como empurra aos actores, abanea as pólas das árbores, despraza os obxectos que non están firmemente ancorados no chan, enche de po o ambiente, enreda os cabelos…
Non hai nada máis poético, de feito, que o movemento lene que provoca a brisa sobre a tea, sobre o cabelo, sobre a vexetación. Aporta un lirismo precioso, que pode estar tamén cargado de significado, como a escena da voda de Angharad en How green was my valley (John Ford, 1941), no que o veo da protagonista se move con liberdade a pesar de que o noivo tenta dominalo, como metáfora do espírito indomable da muller.
Doutra banda, cando o vento é forte, altera todos os elementos do plano, nunha grande axitación que afecta a todo o que vemos na pantalla. O plano vólvese ruidoso, intenso. Pode chegar a converterse nun furacán, nun trebón, que en si mesmo constitúe un recurso narrativo excelente para meter en -ou sacar de- problemas aos protagonistas. Mais non é necesario chegar a tal punto para que o vento constitúa unha ferramenta importante para a tensión dramática dunha escena.
Todos estes usos do arquetipo que nos ocupa esta semana teñen unha motivación. O vento funciona moi ben en cámara, a pesar das limitacións que comporta, porque é capaz de xerar significado e aportar valor narrativo ao tempo que transforma o plano de maneira visual, dándolle vida a través do movemento. Cada refacho xera movemento, un movemento ademais moi direccional, que crea liñas cinéticas dun lado a outro da pantalla a maior ou menor velocidade, e polo tanto aportando ao ritmo interno do plano -en contraposición ao ritmo externo, que se acada na montaxe-.
O vento, ao igual que outros arquetipos relacionados co clima, tamén pode funcionar como metáfora do estado anímico das personaxes. E funciona, ao igual que moitos dos recursos climáticos que xa tratamos nesta bitácora, cara ambos os dous sentidos, positivo e negativo.
No senso negativo é evidente. O vento é a axitación, o deixarse levar -ou caer- cara a perdición, o obstáculo insuperable ou a memoria do que perdemos. Unha personaxe pode sentir no vento a presenza dun espírito, ou notar o aire que ven da terra que deixou atrás, materializando a morriña e a saudade. Pero tamén pode predicir a chegada dun personaxe perigoso ou negativo, representando o medo ou a ameaza.
Porén, o vento é tamén forza motriz, fai avanzar, empurra ás personaxes cara o seu destino, cara a vitoria. Pois é a corrente de aire a que permite o desprazamento das velas dos barcos, que dependen de que a dirección do vento lles sexa favorable. “Ter o vento en contra” ou telo “a favor” é aínda hoxe unha expresión usada en calquera situación, na realidade, polo que comprendemos tamén o seu uso metafórico trasladado á pantalla. Da mesma maneira, un cambio de dirección súbito do vento adoita significar un cambio de dirección na trama, tanto positivo como negativo, do que as personaxes adoitan ser conscientes.
Trátase dun dos motivos visuais máis cinematográficos, xa que apela -como vimos dicindo ao longo do artigo- ao principio básico que define á sétima arte e a diferencia das demais: a representación do movemento. Despois de todo, son as moving pictures, as imaxes en movemento, as que engaiolaron ao público por primeira vez un 28 de decembro de 1895 no Salon indien du Grand Café de París.