Lacón con grelos, orellas e filloas á mesa acompañadas duns bos licores do país –con sentidiño!– escoitando de fondo á charanga popular, que este ano terá que ser en diferido a través da túa plataforma de contido audiovisual preferida, e oculto baixo unha máscara de peliqueiro, cigarrón, boteiro ou pantalla. Reivindico dende este pequeno espazo a importancia, ou mellor dito, a necesidade de disfrazarse cando chegan estas datas, xa sexa de xeito tradicional ou moderno, nenos e nenas, adultos ben medrados, sen vergoña nin prexuízo.
Será porque nacín nunha madrugada fría de mércores de cinza, ou porque miña nai rompeu augas namentres andaba a preparar unhas filloas, pero sempre me gustou o Entroido por riba de calquera outra festa popular. Disfrazarse é un acto revolucionario dende o momento no que rexeitamos a seriedade e o saber estar, rexeitamos os roles que nos impoñen no día a día, deixamos a un lado a vergoña e nos mostramos ó mundo dun xeito totalmente diferente. En ocasións, incluso nos mostramos moito máis preto das nosas verdadeiras identidades; aquelas que ocultamos, paradoxicamente, no cotián.
O Entroido é un fenómeno cultural moi local. Celébrase de formas moi diversas en puntos concretos do globo e a nosa terra, Galiza, é un deles, mais tamén Río de Janeiro ou Venezia. Nos EUA, porén, a única manifestación deste fenómeno cultural dáse de maneira moi localizada en New Orleans, baixo o nome francófono de Mardi Gras. O resto do país prefire outra data para disfrazarse, o Halloween, parello ó noso Samaín. Isto explica a pouca incidencia da temática do Entroido no cinema máis popular, enmarcado no sistema de estudos de Hollywood. Mais xa vemos que isto de poñer un disfrace ou unha máscara e pasalo ben tampouco lles é alleo.
Antes de continuar deberiamos establecer unha primeira fronteira de significados, pois non é o mesmo unha máscara que un disfrace. Ambos son elementos principais do Entroido, por suposto, pero existen matices que tamén condicionan o seu uso como recurso no cinema. A máscara, por unha banda, ten unha función clara e diferenciada: ocultar a identidade do que a porta. É un elemento presente en varios xéneros cinematográficos que pouco ou nada teñen que ver coa festa que nos ocupa; lévana xusticeiros anónimos, superheroes –aínda que ultimamente penso que só Batman continúa esta tradición– viláns e, incluso, persoas con algún tipo de deformidade como a figura arquetípica da Pantasma da Ópera; e habitualmente serve ós enmascarados para realizar calquera acto que só ousaría facer dende o anonimato. O anonimato é, de feito, un estupendo recurso para empurrar os acontecementos dunha trama. A máscara, como unha barreira, impídenos acceder á verdadeira identidade, tanto física como psicolóxica, dunha personaxe. E dou fe que o fai ben! Vós non notastes o difícil que é imaxinar a face de alguén a quen só tivestes a ocasión de ver cunha máscara hixiénica? Non tratastes de recrear o seu rostro na vosa mente e, se por un casual o vedes sen máscara, non se parece en nada ó que pensabades? A min, todo o tempo.
O disfrace, por outra banda, ten outra función que é a de axudarnos a adoptar un rol específico. Aquí está a maxia do Entroido: por un día somos impertérritos xinetes do lonxano Oeste ou salvaxes piratas dos Mares do Sur, cambiamos de profesión, probamos como nos veriamos se pertenceramos ó sexo oposto, se foramos louros ou morenos, se foramos máis extravertidos, máis graciosos ou máis guapos. No cinema, os actores fano todo o tempo. É o seu traballo. Mais, de cando en cando, o papel esixe un disfrace, un papel dentro do papel, o que habitualmente supón todo un desafío actoral e, unha vez máis, un paradoxo. Curiosamente, o cambio de xénero é un dos disfraces máis socorridos nas tramas de cinema dende os seus comezos, cando Alice Guy se atreveu a inverter os roles dos homes e das mulleres da sociedade edwardiana, é dicir, de comezos do século XX, nunha curta que me gustaría poder compartir con vós, mais foime imposible de atopar, que trataba de expoñer o absurdo duns roles de xénero tan dispares como os daquela época. Incluso podemos retroceder aínda máis até o teatro isabelino e a Shakespeare, unha vez máis, que é tan aficionado a expoñer a culpa das súas personaxes a través de pantasmas vingativos como a cambiar de xénero ás personaxes femininas para enredalas aínda máis nas súas tramas en obras como Merchant of Venice ou Twefth Night, todas elas con adaptacións cinematográficas. Aínda é máis confuso cando sabes que na época de Shakespeare as mulleres tiñan prohibido dedicarse ás artes escénicas e que, polo tanto, podías atoparte observando a un actor no rol dunha muller que está a facerse pasar por un home.
Desenredemos esta maraña e volvamos ó esencial. Porque, ó final, diso se trata: ocultar ou cambiar a identidade ós ollos dos demais. Pode parecer unha farsa, unha excepción que permitimos durante as datas do Entroido, vinculadas ás Lupercalia romanas ou a calquera outra festividade ancestral que celebre a vida e a liberdade, mais non é así. Ó longo da nosa vida estamos seguido a actuar. Ocultamos a nosa identidade e disfrazámonos tódolos días: a min non se me ocorrería acudir a unha entrevista de traballo co meu sudadoiro vello, ese que tanto me gusta e que me nego a xubilar; e ocultaría a incomodidade que me comporta venderme a min mesma como empregada ideal cun sorriso amplo e amable, como se se tratase dunha máscara que me protexe e agocha as miñas inseguridades; as redes sociais esíxenos contar con diferentes máscaras e disfraces axeitados para cada plataforma. En realidade, disfrázome tódolos días. Actúo como o faría unha verdadeira movie star.
Por iso reivindiquei, e reivindico, a necesidade de disfrazarnos no Entroido, comer orellas e filloas doces ou salgadas, cantarlles ós nosos problemas, bailar, festexar e repenicar. E, aínda que este ano non nos permita cumprir coa faceta social e colectiva desta celebración, non nos resignemos a pasalo como un día máis do calendario. Disfracémonos aínda que ninguén nos mire. Prométovos que eu tamén o farei.