Let me flow into the ocean,
let me get back to the sea.
Let me be stormy, let me be calm,
let the tide in and set me free,
set me free!
“Drowned”
(do álbum Quadrophenia)
– The Who
Na última reflexión desta bitácora explorei o mar como imaxe ou símbolo arquetípico do cinema na súa faceta negativa, perigosa, agresiva. Como adiantei naquel entón, esta semana retorno ó concepto do océano para vagar sobre os seus significados positivos. Anoto que a maior parte de exemplos que atopei datan de máis alá dos anos 50, ó contrario que no artigo anterior, que parecían deterse a partir desa mesma época. Non digo que non haxa exemplos de mares negativos a partir dos 50 ou mares positivos antes desa data, pero deixan de ser maioritarios. Isto parece confirmar a teoría de que a sociedade deixou de preocuparse tanto polos perigos do océano e abriuse paso unha tendencia xeneralizada a idealizalo.
Agora pídovos que imaxinedes a un individuo, tanto ten a súa orixe, sexo, xénero ou idade; o noso individuo camiña de costas a nós pola beiriña do mar, deixando a súa pegada sobre a area. Tanto ten, en realidade, se está triste e atribulado ou resolto e decidido: cando o noso individuo olla o mar énchese de esperanza…
Como dato curioso, atopándome en plena urbe compostelá mentres escribo este artigo, comecei a escoitar os grallos das gaivotas durante a redacción do parágrafo anterior. As gaivotas tamén ousan adentrarse en terra para aproveitar o que para nós é desperdicio. Sérveme esta apreciación para lembrar aos nosos lectores que o que escoitamos é tan importante como o que vemos na pantalla. Os grallos das gaivotas, o romper das vagas cando chegan á costa, o murmurio suave da escuma, o renxer da area baixo os nosos pés… todo nos axuda a transmitir a mesma idea: a idea da liberdade. O horizonte cheo de posibilidades, o mundo que se estende máis alá da nosa realidade.
Non é casualidade que a maior parte de filmes escollidos para o vídeo introdutorio parten dunha premisa común: a premisa do camiño iniciático, da introdución á madurez, de rapazas e rapaces novos na busca dunha identidade propia. O que os anglo-falantes denominan coming of age. É moi difícil describir a ansia de liberdade, a busca de novos horizontes e a necesidade de saír do útero e atoparse a si mesmo noutro lugar, senón se recorre ó simbolismo da liberdade. Se descartamos o símbolo do paxaro a voar, a inmensidade do océano é o espello ideal no que esta xente nova se pode reflectir.
En ocasións non falamos de xente nova nin de ampliar os propios horizontes, senón de personaxes máis maduras e da procura dun ideal inalcanzable: a beleza, a liberdade, o sentido da vida, a identidade ou o amor.
Tantas cousas pode simbolizar o mar. Cando falamos de simbolismo, é o mesmo que se falamos de arquetipos: recoñecemos significados sen necesidade de que ninguén nolos explique. Non nos fai falta unha voz over – mal denominada “voz en off”, quizais dedique unha reflexión a isto mesmo – que comece a relatar “Sentíame eu atribulado e triste, por iso fun pasear á beira do mar, que sempre me lembraba que había un mundo de posibilidades máis alá do horizonte”. Presentádelle esta liña de voz over a un produtor nun guión se queredes que non vos volva chamar.
Non, chéganos cun plano do mar e unha figura humana inserida. Ou cun plano do mar seguido por un contraplano da ollada do noso personaxe. Por que non precisamos máis? Como todo o que abrangue o cinema, non é algo fortuíto, non é algo que se deixe ó azar. Un guionista, un cineasta e un director de arte planifican e definen o sistema simbólico do que se vai servir a película para crear significados sen ter que recorrer ao diálogo todo o tempo; tamén para inserir un subtexto ou para engadir datos sobre unha personaxe máis alá do que definen as súas palabras e as súas accións. Un sistema simbólico pode ser interno ou externo: mentres que o primeiro é único e intransferible dunha ficción –componse de elementos concretos aos que se lles vai atribuíndo significados ao longo do filme, relacionándoos cunha e outra personaxe ou situación–, o segundo é común a unha sociedade enteira e ás obras de arte que esta xera –como o deserto que transmite a soidade ou a rosa que remite ó amor, sempre vira arredor de cousas abstractas, difíciles de describir, pero comúns a todo o ser humano–. Ben, con “sistema simbólico externo” creo que acabo de definir máis ou menos o que vimos comentando durante a andaina desta bitácora: o concepto mesmo do arquetipo.
Un derradeiro consello, se me permitides, é que confiemos nos arquetipos, porque aínda que sexan amplos e poidan transmitir cousas moi dispares, o noso instinto é entendelos á primeira. O mar pode ser un inimigo ou un aliado; pode pecharnos nunha illa deserta e ameazarnos con quenllas e tormentas, ou abrirnos o horizonte a un lugar mellor que se atopa alén do océano. Exactamente igual que o cinema.
Até a semana vindeira!